Op 7 juni 1926 wordt Jan van Gelder geboren in Maasbommel als 6e kind in een rij van 8. Ze wonen helemaal buiten het dorp in het gehucht “de Blauwe Sluis” alwaar de Sluissestraat enerzijds bij Appeltern en anderzijds bij Maasbommel hoort. De dorpskern en school liggen ongeveer 4 kilometer verderop en die afstand wordt op klompen of bij een oudere broer achterop de fiets afgelegd.
Jan was leergierig en slim en zoals in veel boerengezinnen werd je – als je goed kon leren – gepolst voor het seminarie. Het was vaak de enige mogelijkheid om door te kunnen leren en uiteraard een eer voor de familie en de parochie. En zo ging Jan op 12-jarige leeftijd helemaal naar Tilburg, waar de Oblaten van Franciscus van Sales op het klein seminarie Ave Maria een strenge en gedegen opleiding verzorgden. Ook al was het in het begin wel wennen; Jan bleek er snel in zijn element. Vooral het Gregoriaans sprak hem erg aan. Naast Latijn en Grieks, was er ook voldoende vermaak met voetbal en heeft hij zelfs banjo leren spelen. Gedurende zijn hele verdere leven heeft hij altijd contact gehouden met vele studievrienden uit het klooster.
Seminarie Ave Maria in Tilburg, ca 1939
Toen gooide de 2e Wereldoorlog roet in het eten. Het klooster werd deels door de Duitsers gevorderd en de studenten hadden slecht te eten. Voor het einde van de oorlog werd Jan naar huis gestuurd met maagdarmklachten en heeft hij een tijdje “thuis gekuurd” om weer op krachten te komen want in Maas en Waal was er eten genoeg.
Inmiddels was zijn oudste broer Cub al aan het begin van de oorlog gesneuveld op de Grebbeberg bij Rhenen, hetgeen voor het gezin een grote klap was en op Jan heel veel indruk gemaakt heeft. Tot het allerlaatst ging hij ieder jaar met familieleden naar de dodenherdenking op 2e Pinksterdag.
Trouwfoto Jan van Gelder en Nellij Jansen Steenberg.
Maar het einde van de oorlog kwam in zicht en vooraan in de Sluissestraat aan de Appelternse zijde had hij inmiddels Nellij Janssen Steenberg ontdekt die daar vaak in de bloementuin van de boerderij bezig was. Ook Jan had een passie voor tuinieren en hield thuis een tuintje bij. Na de oorlog ging Jan nog wel terug naar Tilburg om de HBS te voltooien maar helaas zorgde het celibaat en Nellij ervoor dat hij toch een andere weg is ingeslagen. Alhoewel…, uit zijn verdere loopbaan zal blijken dat hij dan wel geen priester is geworden maar dat veel elementen en interesses in zijn leven met zijn geloof en roeping verweven zijn. Met een diploma op zak solliciteerde Jan naar een burgerfunctie op het toenmalige gemeentehuis in Horssen en werd leerling-ambtenaar. Maar jammer genoeg kreeg Jan TBC en heeft hij ruim een jaar gekuurd op Kalorama in Beek, alwaar Nellij hem trouw kwam bezoeken.
Later mocht hij vanuit Horssen ook in Bergharen assisteren en toen daar op enig moment een volwaardige functie was én er zich in 1954 tevens de mogelijkheid voordeed om de bovenwoning te huren van het toenmalige nieuwe gemeentehuis aan de Dorpsstraat was de keus snel gemaakt. Bergharen was en bleef altijd zijn grote liefde en ondanks allerlei (politieke) stormen heeft hij deze gemeente bestaande uit de dorpen Bergharen, Hernen en Leur altijd een warm hart toe gedragen. Op 22 september 1954 trouwde hij met Nellij Janssen Steenberg en namen ze hun intrek op de bovenetage in het herenhuis waar onder de secretarie gevestigd was.
Het daaropvolgend jaar werd hun (enige) dochter Annie geboren boven de toenmalige raadszaal!
Jan bezig met de productie van de Hier en Ginder
Jan heeft in zijn ambtelijke loopbaan bijna alle functies die er zoal op een gemeentehuis beschikbaar waren vervuld en is uiteindelijk op het eind van zijn carrière nog gemeentesecretaris geworden. Wat hij altijd graag en met veel passie en humor deed was het voltrekken van huwelijken als ambtenaar van de burgerlijke stand, terwijl Nellij zorgde dat de raadszaal, de hal van het gemeentehuis èn de kerk versierd weren met door haarzelf vervaardigde bloemstukken. Jan heeft ook veel ambtenaren in opleiding begeleid die weer doorstroomden naar gemeentes in de omgeving. Jan wilde graag dienstbaar zijn en deed dat niet alleen overdag tijdens kantooruren op het gemeentehuis maar was ook `s avonds en in het weekend altijd bereikbaar.
Inmiddels was hij in 1960 gestart met Hier en Ginder als contactblad voor het missiethuisfront van de vele missiepaters en –zusters die Bergharen, Hernen en Leur kende. In de loop der jaren groeiden de “thuisdrukkerij”werkzaamheden uit tot het verzorgen van het bijna al het drukwerk van het sociale en culturele leven van Bergharen. Al zijn hele leven bewaarde hij alles en schreef hij veel over zijn naaste omgeving. Vanaf die tijd bewaarde Jan altijd één exemplaar van wat hij drukte.
Jan plakte krantenartikelen in telefoonboeken
Dat was heel uiteenlopend van kerkdiensten tot feestgidsen, van programmaboekjes tot jaarverslagen. Hij typte op een ouderwetse typemachine met twee vingers en later op een elektrische typemachine alles op stencils waarna er eindeloos gedraaid (gestencild) moest worden, geraapt, geniet, gevouwen ,alvorens het eindresultaat verspreid kon worden.
Jan was vanaf het begin voorzitter en redacteur van Hier en Ginder en beschreef naast verenigingsberichten, kontakten met de missionarissen ook iedere maand een (oud) gebouw in het blad. Zo zijn er heel veel beschrijvingen van bijna alle boerderijen en markante woningen in de hele gemeente verzameld. Het betrof zowel informatie op bouwkundig gebied als over de bewoners en hun beroepen . Ook had Jan zijn hele leven een “plaktic”; alles wat over Bergharen, Hernen en Leur verscheen in de Gelderlander, Wegwijs, Waalkanter enz. knipte hij uit en plakte hij in. Hij gebruikte daarvoor met zijn zuinige aard de oude gebonden telefoonboeken van heel Nederland die om de zoveel jaar op het gemeentehuis vervangen werden !
Jan krijgt een fotocollage bij het 40-jarig bestaan van de Hier en Ginder.
Om ze niet te dik te laten worden, werden er steeds 2 pagina’s voorzichtig uitgescheurd waarna het plakken kon beginnen, aanvankelijk met gomlijm en later met de pritt-stift. De bladzijdes moesten altijd keurig vol gemaakt worden om geen telefoonnummers meer te zien. Het vullen gebeurde met de GP-mannetjes (stonden vroeger op de voorpagina van de Gelderlander) en ook nog wel met berichtjes uit zijn geboortedorp Maasbommel en Winssen waar zijn dochter woonde. En zo is er een enorme collectie met jaarboeken ontstaan als naslagwerken over het wel en wee van Bergharen, Hernen en Leur.
Naast het maandblad “Hier en Ginder” was het ook een “missiethuisfront” dat geld inzamelde voor de paters, broeders en zusters uit de gemeente Bergharen, zodat als zij op verlof kwamen er altijd een flink bedrag mee terug genomen kon worden dat zo direct ten goede kwam aan het ontwikkelingswerk. Jarenlang werden er zo feestelijke kerkdiensten mèt intocht van de desbetreffende geestelijke georganiseerd en in het Dorpshuis was iedereen welkom op de beroemde Fancy-Fairs .
Jan was aktief bij vele verenigingen.
Er waren uit alle dorpen veel vrijwilligers die een standje bemanden waar je kon schieten, naam van pop raden, blik gooien, ring gooien, gewicht van een varken raden, krenten in het krentenbrood raden, noem maar op. Wat niet vergeten mag worden is de zelfgemaakte “missie-rotor” waarbij verlichte vakken met de voor-en-achternamen van de diverse missionarissen combineerden met de lootjes die verkocht waren. Dit waren bijzonder gezellige gelegenheden waar het hele dorp voor uit liep en het saamhorigheidsgevoel zeer merkbaar was.
Maar het missiethuisfront met zijn vele uiteenlopende werkzaamheden was slechts één van de vele verenigingen waarvan Jan jarenlang de motor was. Hij zat bij muziekvereniging St. Anna in het bestuur en hoewel hij zelf niet speelde, kon hij erg genieten op de concoursen en organiseerde hij intochten als ze weer met prijzen naar huis kwamen. Daarnaast was er ook de Hengelsportvereniging ”Ons Verlangen” die bij de Tolbrug zijn viswedstrijden hield., Hij was betrokken bij de dodenherdenking op 4 mei, de restauratie van het kerkje in Leur en de totstandkoming van bejaardentehuis Overmars te Winssen.
Jan heeft een lintje gekregen voor zijn verdiensten.
In dit bejaardentehuis fungeerde hij ook jarenlang als Sint, evenals in Horssen alwaar hij tijdens de intocht de Goed Heilig man speelde. Verder was hij jarenlang correspondent van de Gelderlander voor al het verenigings- en dorpsnieuws en had een eigen “geheime”column” in de Wijchense “Wegwijs” onder de naam Heuvellander .
Uiteraard is hij heel betrokken geweest bij het kerkelijk leven van de parochie St. Anna. Zowel op bestuurlijk niveau maar ook als voorganger bij avondwake`s en bij speciale gelegenheden stond hij graag op de preekstoel in de kerk. Jan heeft ook een boek geschreven ter gelegenheid van het 150 jarig bestaan van de parochie. Ook was hij werkzaam bij het samenwerkingsverband ouderen in de gemeente Bergharen en is hij jarenlang zeer actief geweest als bestuurslid en als schrijver van veel artikelen voor de Historische Vereniging “Tweestromenland”(het land van Maas en Waal).
Ook al is hij “zijn” Bergharen” uiteindelijk altijd trouw gebleven, toch heeft hij wel eens een sollicitatie “buiten de deur”gewaagd, onder andere voor de functie van gemeentesecretaris van Batenburg!
Jan en zijn kleinkinderen Lieke en Anki.
Uiteindelijk werd hij de laatste gemeentesecretaris van de gemeente Bergharen. Een van zijn laatste taken was het beschrijven van de historie van de gemeente in een boek dat iedere inwoner bij het afscheid van de gemeente kreeg bij de gemeentelijke herindeling met Wijchen in 1984. Jan bemande na de herindeling nog jarenlang de hulpsecretarie gevestigd aan het Uilengat in het pand van de toenmalige winkel van Jan van Buren, en heeft in het stadhuis in het kasteel van Wijchen nog veel echtparen in het huwelijk verbonden als ambtenaar van de burgerlijke stand.
Na zijn pensionering in 1992 bleef hij actief in het Bergharense dorpsleven zolang zijn gezondheid het toeliet en bouwde hij verder aan zijn inmiddels enorme collectie die de hele zolder van zijn huis aan het Uilengat vulde. Naast alle edities van dorpsblad Hier en Ginder en het latere “Op de Hoogte”, alle mogelijke verenigings-, kerkelijke- en feestelijke uitgaves zijn ook veel documenten en foto’s van de toenmalige gemeente Bergharen bewaard gebleven, Hij was actief als amateur-historicus .
Jan met kleindochter Didi, ca 1995.
Hij schreef artikelen en boeken over de streekgeschiedenis en veel beschrijvingen van historische gebouwen. Zijn grootste wens was dat de “Kronieken van Bergharen“ als collectie bijeen zou blijven en voor de inwoners van Bergharen , Hernen en Leur op een centrale plek in te zien zou zijn.
Enkele dagen voor zijn overlijden op 5 juni 2003 heeft Jan nog zelf de “Jan van Gelder-Stichting” opgericht en zijn hele collectie geschonken aan de Stichting . Zijn buurman Buby den Heeten en dochter Annie van Gelder vormen het bestuur van de Stichting en samen met archivaris Anton de Wildt proberen zij de doelstelling te verwezenlijken, namelijk hetgeen Jan bijeen heeft gebracht te behouden voor de gemeenschap!